والدین و مدیریت خشم نوجوان
دوران نوجوانی، طلایی‌ترین دوران زندگی انسان است که می‌تواند نقش بی‌بدیلی در سعادتمندی انسان ایفا کند. به همین دلیل لازم است تا والدین با دقت و حساسیت بیشتری با نوجوانان خود برخورد کنند تا نوجوان چالش‌های این دوران را به‌سلامت پشت‌سر بگذارد.
یکی از چالش‌های این دوران خشمگین شدن و پرخاشگری نوجوان است که در ادامه به برخی راه‌های مدیریت این ناهنجاری رفتاری اشاره می‌شود:
دوران نوجوانی با تغییرات هورمونی در بدن همراه است و نوجوان از حیث جسمی و روحی تغییرات فراوانی را تجربه می‌کند. شناخت والدین نسبت به این تغییرات منجر به درک بیشتر شده و همین امر باعث می‌شود تا نوجوان از بحران نوجوانی به‌سلامت عبور کند. فشارهای درسی و تحصیلی، مشکلات اجتماعی و وجود همسالان، مشکلات خانوادگی و تنش‌های بین پدر و مادر نیز می‌تواند در تشدید این بحران‌ها مؤثر باشد. والدین با شناخت نوجوان و آگاهی از این دوران بهتر می‌توانند برخوردهای خود با نوجوانان را بر مدار عقل و عاطفه تنظیم کنند.
تعامل صحیح
دقت در ارتباط‌گیری با نوجوانان و توجه به اصول تعامل، از فرزندان ما نوجوانانی مؤمن، معتقد، بانشاط و باثبات می‌سازد. ظرافت‌های دوران نوجوانی، ما را بر این امر وامی دارد که باظرافت تمام، به تعامل با نوجوان بپردازیم. روح نوجوان بسیار حساس است و آشنا نبودن نسبت به اصول تعامل، روح او را خسته و پژمرده می‌کند. چنانچه والدین نسبت به اصول تعامل با نوجوان آشنا باشند به وقت خشم نوجوان راحت‌تر می‌توانند او را یاری دهند.
ارتباط کلامی
یکی از انواع مهم روش‌های ارتباطی روش کلامی است. ارتباط کلامی با نوجوان می‌تواند جرقه خوبی برای روشن شدن ارتباط عاطفی باشد. متأسفانه میزان سخن گفتن میان والدین و نوجوانان بشدت تنزل یافته و گفت‌وگو و ارتباط کلامی اندکی، میان نوجوان با والدین انجام می‌گیرد.
درحالی که اگر هر خانواده خود را موظف کند روزانه مدت زمان کوتاهی را به شکل مستمر و همیشگی به گفت‌وگو با نوجوانان اختصاص دهد خود را به یکی از اصول اصلی تعامل مجهز کرده است. ارتباط کلامی در کنترل خشم نوجوان بسیار مؤثر است.
تعامل شنیداری
بدتر از وضعیت گفتاری، وضعیت شنیداری ماست. ما نوجوانان خویش را کمتر می‌شنویم. نوجوانان نیازمند این هستند که فارغ از هرگونه جبهه‌گیری والدین، هر‌آنچه در دل و ذهنشان است را بازگو کنند. اگر نوجوان، گوش شنوایی برای شنیده شدن نیابد این خلأ را از طرق دیگر پر می‌کند. نوجوانانی که شنیده نمی‌شوند پرخاشگری بیشتری دارند.
تعامل دیداری
امروزه بر اثر گسترش تکنولوژی، ارتباطات صرفاً مجازی شده و حتی افرادی که در یک خانه‌اند بعضاً در خلوت خویش دنیای مجازی را تجربه می‌کنند. دیدار و ارتباط حضوری می‌تواند از اصول مهم تعامل باشد. دیدارهای حضوری و بودن در جمع خانواده و دوستان و تلاش برای ترغیب نوجوان به حضور داشتن در گروه‌های دوستانه و خانوادگی می‌تواند تعامل نوجوانان با دیگران را به تعاملی شیرین و جذاب تبدیل کند. در ارتباط چهره‌به‌چهره، مدیریت خشم بیشتر امکان‌پذیر است.
ممنوعیت هدایت اجباری
گاهی والدین تصور می‌کنند که باید با زور و خشونت و اجبار، فرزند خویش را سربه‌راه کنند. این درحالی است که نوجوان به محض اینکه متوجه این اجبار شد سر ناسازگاری می‌گذارد. پس اگرچه الزام در هدایت نوجوان وجود دارد؛ اما اجبار در هدایت نمی‌تواند روش مناسبی در تعامل با نوجوانان باشد. توجه به این مسئله بستر خشم را در نوجوان کاهش می‌دهد.
توجه به زمان و مکان
ازجمله لوازم لاینفک یک تعامل سازنده، توجه به زمان و مکان است.
نوع ارتباط با نوجوانان در هر زمان و متناسب با هر مکان ممکن است متفاوت باشد و بزرگ‌ترها باید به این مسئله دقت بیشتری داشته باشند. گاهی فضا برای شوخی با نوجوان مهیاست و گاه، زمان، زمان نصیحت است. گاهی مکانی برای تذکر مناسب نیست و گاهی شرایط برای ابراز عشق فراهم است. با درنظرگرفتن شرایط زمانی و مکانی در تعامل با نوجوان می‌توان از میزان خشمگین شدن او کم کرد.
همسو با منطق نوجوان
انسان در هر سنی دارای منطق و زبان مخصوص همان سن است. کودکان را باید کودکانه تربیت کرد و با زبان کودکی درس زندگی را به آنها آموخت. در برخورد و تعامل با نوجوانان نیز باید از دریچه نگاه آنها به جهان نگریست و با منطق خودشان با آنها وارد گفت‌وگو شد.
ارتباط صمیمی
یکی از راهکارهای برخورد با چالش خشم نوجوانان این است که والدین با برقراری ارتباط صمیمی با فرزندانشان آنها را در مدیریت این چالش کمک کنند. گوش دادن فعال، از مهم‌ترین ابزارها برای تقویت این ارتباط است. والدین باید بدون جبهه‌گیری، فرصت مناسبی در اختیار فرزندان قرار دهند و شنونده احساسات و عواطف بچه‌ها باشند. باید اجازه داد نوجوانان دلایل خشمشان را توضیح دهند. شاید دلیل خشم نوجوان از نگاه ما دلیل منطقی نباشد؛ اما طبیعتاً آن دلایل برای خود او اهمیت دارد؛ لذا بدون قضاوت، به حرف‌های نوجوان گوش دهیم تا علت خشمش را بیابیم و بتوانیم در کنترل خشم به او کمک کنیم. اگر نوجوان بفهمد که او را فهمیدیم انعطاف‌پذیر خواهد شد و توان مدیریت هیجاناتش را بهتر در دست می‌گیرد.
ورزش
از جمله اموری که می‌تواند در کنترل خشم و حذف این رذیله اخلاقی مؤثر باشد ورزش کردن است. ورزش ابزاری است که به تخلیه هیجانات غالب در آدمی منجر می‌شود؛ بنابراین والدین با قراردادن فعالیت‌های ورزشی در برنامه روزانه و یا هفتگی بچه‌ها می‌توانند تا حدودی خشم آنها را مدیریت کنند.
حل مسئله
با گفت‌وگو با نوجوان به او کمک کنید تا روش‌های حل مسئله را یاد بگیرد. از او بخواهید تا خودش راهکارهایی را برای کنترل خشمش پیشنهاد دهد و درعین‌حال خودتان هم روش‌هایی را پیشنهاد دهید و در انتها با مشورت با او به یک توافق برای حل مسئله برسید.
محیط امن
خشم در محیطی اتفاق می‌افتد که نوجوان حس امنیت و آرامش کمتری دارد، به همین دلیل بر والدین لازم است تا با پرهیز از تنش به آرامش محیط خانه کمک کنند و این‌گونه حس امنیت را به فرزند خویش هدیه دهند.
فعالیت‌های مشترک
در دوران نوجوانی حس استقلال، حرف اول را می‌زند و گاهی نوجوان به دلیل خدشه‌دار شدن این حس دچار خشم می‌شود. والدین از طریق برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مشترک مثل ورزش‌های گروهی، فعالیت‌های دینی و مذهبی جمعی، قرارگرفتن در گروه‌های اجتماعی و... می‌توانند به افزایش حس استقلال و کاهش خشم نوجوان کمک کنند.
برنامه‌ریزی
به فرزند خود کمک کنید تا با داشتن برنامه‌ریزی مناسب برای تمام اوقات و پرهیز از هدررفت وقت کمتر دچار معضلات دوران نوجوانی شود.
آگاهی‌بخشی
یکی دیگر از بایسته‌های لازم در دوران نوجوانی که ثمره‌اش چیزی جز اخلاق نیکو نیست، تقویت آگاهی و انگیزه‌های الهی ست.
هر انگیزه‌ای که در وجود انسان قوی‌تر باشد او را بیشتر به عمل وامی دارد. وقتی انگیزه الهی در انسان تقویت شود و انسان نسبت به نقش دنیا در سعادتمندی آخرت بیشتر آگاه شود و به این حجم از درک و شناخت برسد که لذت‌های اخروی مقدم بر لذت‌های دنیوی است در این شرایط هرگز حاضر نمی‌شود با بدخلقی‌های گفتاری و رفتاری خود را از لذت‌های معنوی و اخروی محروم کند.
توجه به احساسات نوجوان
وقتی نوجوانی خطا می‌کند برخی از والدین تنها به نصیحت و سرزنش مبادرت می‌ورزند و با نادیده گرفتن عواطف نوجوانان دائماً به سرکوب آنها می‌پردازند و همین مسئله باعث تشدید خشم نوجوان می‌شود. امیرمؤمنان(ع) در این‌باره می‌فرماید: «الإفراطُ فی المَلامَهِ یشُبُّ نِیرانَ اللَّجاجَهِ؛ زیاده‌روی در سرزنش کردن، آتش لجاجت را شعله‌ور می‌کند.»(1)
نتیجه
دوران نوجوانی همواره با چالش‌های متعددی همراه است. از مهم‌ترین معضلاتی که والدین با آن درگیر هستند خشم نوجوانان است. برای کمک به مدیریت خشم در نوجوانان بر والدین لازم است تا صبور باشند و با آرامش در رفع این رذیله به فرزند خود کمک کنند. باتوجه به شرایط خاص نوجوانی، پرهیز از مقایسه، تشویق نوجوانان به شرکت در فعالیت‌های دینی، فراهم آوردن بستر دوستی و ارتباط با کسانی که خمیرمایه دینی دارند و همچنین تقویت رابطه عاطفی با نوجوان می‌تواند در کنترل خشم نوجوان مؤثر باشد.
پی‌نوشت:
1.حرّانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404، ص 82.
زهرا ابراهیمی